17 styczeń 2021

Matka reprodukcyjna, użytkowa czy zarodowa?

Wielu pszczelarzy pyta jaką matkę pszczelą wybrać do swojej pasieki. Czy lepiej kupić matkę unasiennioną czy jednodnodniówkę? Jakie rodzaje matek sprzedają hodowcy pszczół? Czym różni się matka reprodukcyjna od zarodowej? Na te i inne pytania odnośnie królowych pszczelich postaramy się odpowiedzieć w tym artykule.

matka pszczela buckfast

Królowa najważniejsze ogniwo rodziny pszczelej

Mówi się, że o wielkości zbiorów miodu rozstrzyga w istotny sposób obfitość pożytków. Jednak w tych samych warunkach pożytkowych, poszczególne rodziny pszczele gromadzą różne ilości miodu i pyłku. Pszczoły tworzą zorganizowaną społeczność, w której skład wchodzą pszczoły robotnice, trutnie oraz królowa czyli inaczej matka pszczela. Rodziny rasy Buckfast w szczycie swojego rozwoju tworzą bardzo silne roje, które liczą kilkadziesiąt tysięcy pszczół. Matka pszczela jest zawsze tylko jedna i stanowi najważniejsze ogniwo całej rodziny. To ona składa jajeczka, z których wylęgają się robotnice i trutnie, i to z jej genów wynika miodność, zachowanie, plenność, odporność na choroby i inne cechy całej rodziny pszczelej. Nasze powodzenie w prowadzeniu pasieki w dużej mierze zależy więc od matki pszczelej. Dlatego wybór i wymiana matek to istotny element gospodarki pasiecznej.

Matka nieunasieniona

Każda matka pszczela osiąga postać dorosłą (tzw. imago) 16 dnia od złożenia jaja w miseczce matecznikowej. W pasiece hodowlanej przychodzi na świat zazwyczaj w rodzinie wychowującej lub w specjalnym inkubatorze. Tuż po urodzeniu (tzw. wygryzieniu z matecznika) nazywana jest matką jednodniową lub matką nieunasiennioną. Jak sama nazwa wskazuje, jest niezapłodniona i nie ma zdolności składania jajeczek i tym samym stworzenia własnej rodziny pszczelej.
Królowa w pierwszej fazie jest uważnie badana przez hodowcę. Sprawdza się ją przede wszystkim pod kątem wszelkich wad i anomalii anatomicznych tj. proporcje i masa ciała, liczba odnóży, wygląd skrzydełek etc. Jeśli matka spełnia wszystkie normy jest następnie znakowana. Królowe znakuje się według obowiązującego w danym roku koloru: specjalnym opalitkiem z numerem lub ekologiczną farbą. Tak oznakowaną matkę o wiele łatwiej odnaleźć później w rodzinie pszczelej. Następnie królowa trafia do klateczki transportowej z pokarmem i robotnicami tzw. świtą pszczół, które ją czyszczą, karmią i zapewniają właściwą termikę w podróży do klienta. Matka nieunasieniona często nazywana jest przez pszczelarzy jednodniówką, związane jest to z zasadą, że wysyłana/dostarczana jest do pszczelarza w dzień urodzenia aby zapewnić jej jak najlepszą jakość i kondycję. Po dostawie pszczelarz musi sam zadbać o unasienianie i podanie królowej do nowej rodziny, co szczególnie dla początkującego pszczelarza może nie być takie łatwe.

    Zalety matki nieunasienionej (jednodniowej):
  • tania w zakupie,
  • dostępna przez cały sezon od maja do końca sierpnia,
  • pochodzi od matki reprodukcyjnej, jej potomstwo dziedziczy połowę oryginalnych genów.
    Wady matki nieunasienionej (jednodniowej):
  • czas czerwienia - zaczyna składać jajeczka dopiero po około 2 tygodniach,
  • straty podczas unasieniania - wiele matek nie powraca z lotu godowego (pogoda, drapieżniki etc.),
  • kłopoty z przyjęciami - nowa rodzina chętniej przyjmuje matki unasienione niż nieunasienione.

Matka pszczela unasienione naturalnie

Część matek nieunasienionych trafia do tzw. ulików weselnych. Są to małe ule do których wsypuje się szklankę robotnic i wystawia na pasieczysko na około 14 dni. W tym czasie pszczoły najpierw przygotowują młodą królową do odbycia lotu, a następnie we sprzyjających warunkach pogodowych matka wylatuje na lot godowy. Podczas lotu kopuluje z kilkoma trutniami. Dobór trutni w tej metodzie unasieniania jest niekontrolowany. Gdy tylko jajeczka pojawią się w komórkach plastra, a pszczoły zasklepią pierwszy czerw matka pakowana jest do klateczki wysyłkowej i dostarczana do pszczelarza. Taka królowa nosi nazwę: matka pszczela unasieniona naturalnie na pasieczysku ze sprawdzonym czerwieniem / matka produkcyjna / matka użytkowa. Jak sama nazwa wskazuje przeznaczona jest do pasiek produkcyjnych, czyli produkcji miodu i pyłku. Matki unasienione są chętniej przyjmowane przez rodziny pszczele i po podaniu szybciej podejmują czerwienie tj. pracują na sukces naszej pasieki.

Matka pszczela unasienione naturalnie na izolowanym obszarze

Unasienianie matek prowadzi się również w kontrolowany sposób. Uliki weselne można wywieść na tzw. trutowisko. Trutowisko to nic innego jak wydzielony obszar o promieniu przeważnie do kilku kilometrów, na którym występują jedynie trutnie o znanym pochodzeniu z selekcjonowanych rodzin pszczelich. Takie warunki zapewniają jedynie wyspy na morzu, góry, duże obszary leśne oraz inne niedostępne tereny na których naturalnie nie występuje pszczoła miodna. Matka pszczela odbywa na trutowisku lot godowy i naturalnie unasienia się z trutniami o pożądanych cechach. Plusem takich matek jest znane pochodzenie zarówno od strony matecznej jak i ojcowskiej. W ten sposób unasienione królowe nadają się do tworzenia bardzo dobrych rodzin produkcyjnych, jak i po obserwacji mogą być wykorzystywane do produkcji nowych matek czyli pełnić rolę matek reprodukcyjnych (królowych hodowlanych). W całej Europie jest kilka prestiżowych, licencjonowanych trutowisk pszczoły Buckfast. Co roku opiekunowie trutowisk wybierają inną linię pszczół Buckfast od strony ojcowskiej i ogłaszają zapisy na swoich witrynach internetowych. Opłaty zazwyczaj nie są duże i wynoszą od kilku do kilkudziesięciu EUR za matkę, jednak cały proces związanych z przygotowaniem i logistyką rodzinek weselnych z królową wymaga od hodowcy sporego zaangażowania.

Matka pszczela inseminowana

Coraz bardziej popularną metodą zapładniania matek pszczelich jest inseminacja, zwana rownież sztucznym unasienianiem. W dużym skrócie, polega ona na pobraniu nasienia od trutni i wstrzyknięciu ich matce pszczelej. Cały proces jest bardzo skomplikowany i wymaga specjalistycznego sprzętu, doświadczenia i precyzji inseminatora, zachowania terminów oraz wysokiej higieny pracy. Inseminacja dała początek różnym liniom i mieszańcom międzyrasowym pszczół jakim jest Buckfast. Dzięki niej jesteśmy w stanie precyzyjnie kojarzyć matki pszczele z trutniami z selekcjonowanych rodzin i uzyskać oczekiwane cechy np. VSH (ang. Varroa Sensitive Hygiene) cecha zachowania, która pozwala wykryć i usunąć z komórki larwę zaatakowaną przez roztocza warrozy (Varroa destructor) itp.
Królowe inseminuje się trutniami z rodzin hodowlanych i w ten sposób otrzymuje się matki reprodukcyjne, które służą do hodowli matek użytkowych. Królowe można inseminować rownież trutniami pochodzącymi z rodzin produkcyjnych i w ten sposób otrzymywać sztucznie unasienione matki użytkowe. Generalnie matki inseminowane są z roku na rok coraz bardziej poszukiwanym i docenianym materiałem nie tylko przez hodowców, ale przez pszczelarzy pasiek produkcyjnych.

Matka reprodukcyjna i zarodowa

Pasieki zarodowe specjalizują się w produkcji najbardziej wartościowych pod wzgledem hodowlanym matek: zarodowych i reprodukcyjnych. Matka zarodowa rodzi się jako matka reprodukcyjna, a swój status osiąga dopiero w drugim roku życia i to pod warunkiem, że wyróżnia się cechami selekcjonowanymi wśród większej grupy matek. Królowych tej klasy nie ma raczej w obrocie handlowym, są one wykorzystywane do odnawiania grupy selekcjonwanej. Córki matki zarodowej z chwilą kontrolowanego unasieniania ich przez trutnie sztucznie bądź na trutowisku, dobrane odpowiednio pod względem pochodzenia, są zaliczane bez wyjątku do kategorii matek reprodukcyjnych. Matki reprodukcyjne służą natomiast do wychowu matek użytkowych, przeznaczonych do pasiek produkcyjnych.